„როდესაც ბავშვი სტრესშია, საუბარი ნაკლებად მუშაობს, მოსმენის უნარი არ აქვს ამ დროს ბავშვს,“ - ნეიროფსიქოლოგი ნინო მარგველაშვილი

რა არის ემოციური უგულებელყოფა და რა ზიანი შეიძლება მოუტანოს ბავშვს? MomsEdu.ge-ს ამ და სხვა კითხვებს ფსიქოლოგმა ნიკა გაბლიშვილმა უპასუხა.

- თუ შეიძლება განგვიმარტოთ, რა არის ემოციური უგულებელყოფა?

- ეს არის ბავშვის ემოციური სფეროს დაიგნორება მშობლის მხრიდან. სხვა სიტყვებით - ბავშვს საკვებისა და სითბოს გარდა, მშობელთან ემოციური კავშირის დამყარება სჭირდება. მშობელი ახდენს ბავშვის ემოციურ უგულებელყოფას, თუ: არ აქცევს ყურადღებას ბავშვის ემოციურ მდგომარეობას, სჯის ბავშვს ემოციების გამოხატვისას და მუდმივად მოითხოვს მისგან მაღალი ინტენსივობის ნეგატიური თუ პოზიტიური ემოციების შეკავებას, არ უთანაგრძნობს, როდესაც ბავშვი არის გაღიზიანებული, არ იზიარებს მის ბედნიერებას, არ აძლევს საკმარის სითბოსა და სიყვარულს, რათა პატარამ იგრძნოს, რომ მშობლისთვის მნიშვნელოვანი არსებაა.

- ცხადია, რომ ემოციური გაცვლა ნებისმიერი სახის ურთიერთობისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, უფრო კონკრეტულად კი, მშობლისა და შვილის ურთიერთობაში რამდენად დიდ როლს ასრულებს ეს?

- თუკი მშობელი არ აქცევს ყურადღებას ბავშვის ემოციებს და შესაძლოა, ეჩხუბოს კიდეც ემოციის გამოხატვისას, ამ დროს ბავშვი იღებს მესიჯს, რომ მისი ემოციები არ არის მნიშვნელოვანი და, შესაბამისად, თვითონაც უმნიშვნელო ყოფილა. ზოგჯერ ამან ნეგატიური შედეგებიც შეიძლება გამოიწვიოს. ვინაიდან პატარა ასაკში ბავშვებს ახასიათებთ ეგოცენტრულობა, ჰგონიათ, რომ მათი ბრალია და არ იმსახურებენ სიყვარულს, არ არიან საკმარისად კარგები. შემდგომი ნაბიჯი ამ არასასურველი „რაღაცის“ ანუ ემოციების განდევნა და დათრგუნვაა (რაც არ კმაყოფილდება, ან ისჯება). მეორე მხრივ კი, ბავშვი მუდმივად ცდილობს დაიმსახუროს მშობლების მხრიდან აღიარება და საკუთარი საჭიროებების ნაცვლად მთლიანად ორიენტირებული ხდება გარემოს მოთხოვნებზე. ის ცდილობს, წინასწარ გამოიცნოს, რა სურთ მშობლებს მისგან და მაშინვე შეასრულოს ეს. იქნებ ამის მერე მაინც დაიმსახუროს სიყვარული?

ჩვენს ემოციებს ტვინში კონკრეტული უბნები აკონტროლებს, შესაბამისად, უგულებელყოფისას ხდება ამ უბნების განვითარების შეფერხება და შესაბამისი ნეგატიური შედეგების გამოწვევა.

- რა არის საჭირო, რომ ბავშვმა არ იგრძნოს ემოციების გაცვლის დანაკლისი (ანუ, დაიკმაყოფილოს ემოციური საჭიროება)?

- ერთია, რომ მშობელმა იცის, რომ ბავშვის ემოციური საჭიროებები უნდა დაკმაყოფილდეს, მაგრამ მეორეა შეკითხვა, როგორ? ცხადია, ყველა მშობელს უყვარს თავისი შვილი. აქ საუბარია არა მხოლოდ სტატიკურ, შინაგან სიყვარულზე, არამედ მის გამოხატვაზე, მნიშვნელოვანია, ბავშვმა დაინახოს და იგრძნოს, რომ ის უყვართ. ამის უამრავი მეთოდი არსებობს.

უფრო პრაქტიკული კუთხით თუ შევხედავთ:

საჭიროა, მშობელი გახდეს ბავშვის ემოციური სარკე. ე. წ. Mirroring-ი ეხმარება მშობელს და ბავშვს, დაინახონ ერთმანეთის ემოციები. მშობლის ერთი მარტივი ფრაზა: „გიო, მე ახლა ვგრძნობ, რომ შენ გაბრაზებული ხარ და შენი მესმის.“ ბავშვს უკვე აჩვენებს, რომ მშობელს ესმის მისი.

მნიშვნელოვანია, მშობელს მუდმივად ედოს ხელი ბავშვის ემოციურ პულსაციაზე. დაკვირვებულობა და შეკითხვა: „როგორ გრძნობ თავს?“, „როგორ ხასიათზე ხარ?“ - ხშირად აბრუნებს ბავშვს საკუთარ ემოციებთან და უადვილებს მასთან კონტაქტს.

ემოციების გამოხატვისას მისი დასჯის შემცირება. რამდენადაც შესაძლებელია, როდესაც ბავშვი ყვირის, ჩხუბობს, ამტვრევს ნივთს, მშობელი უნდა ეცადოს, უზრუნველყოს მისი უსაფრთხოება, ხოლო ემოციური აფექტის გადავლის შემდგომ შეეცადოს მასთან მშვიდად საუბარს. დაეხმაროს მას გაცნობიერებაში, რატომ გაბრაზდა, რა შედეგი მოიტანა ამან, როგორ შეუძლია, მართოს ეს ყველაფერი და ა.შ.

და, რა თქმა უნდა, ბევრი ჩახუტება და მოფერება, ფიზიკური კონტაქტი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ემოციური კავშირისთვის.

- თუკი ბავშვის ემოციები უგულებელყოფილი რჩება - როგორ შეიძლება აისახოს სამომავლოდ ეს მის პიროვნებაზე და რა საფრთხეები არსებობს?

- ისევე, როგორც სხვადასხვა ტრავმას, ემოციურ უგულებელყოფასაც გააჩნია თავისი სიმპტომატიკა ზრდასრულობის პერიოდში. ეს პიროვნების მიერ შეიძლება განიცდებოდეს, როგორც შინაგანი სიცარიელე, თითქოს რაღაც გაკლია, მაგრამ არ იცი, კონკრეტულად რა; გიჭირს საკუთარი საჭიროებების, მიზნების პრიორიტეტიზაცია; ფიქრობ, არ ხარ საკმარისად კარგი იმისთვის, რომ დაიმსახურო ზრუნვა და სიყვარული.

ასეთი ბავშვები შემდეგში არიან ზედმეტად თვითკრიტიკულნი, შესაძლოა, ახასიათებდეთ პერფექციონიზმის ნიშნებიც - იდეალურისკენ სწრაფვა იყოს საშუალება, მიიღონ საკმარისი დაფასება, სიყვარული და ემოციური უკუკავშირი. აქვთ დაბალი თვითშეფასება და თავდაჯერებულობა.

ასეთი ადამიანები მუდმივად ცდილობენ გარემოსგან აღიარების მოპოვებას, სურთ, რომ ყველგან და ყოველთვის იყვნენ მიღებულები, უყვარდეთ. თავს გრძნობენ უხერხულად, როდესაც სხვა საჯაროდ და ძლიერ გამოხატავს ემოციებს. უჭირთ სიღრმისეული ურთიერთობების აწყობა, აქვთ განცალკევებულობის შეგრძნება. ცდილობენ, იგრძნონ რაც შეიძლება ნაკლები ემოცია. უჭირთ საკუთარი ემოციების იდენტიფიცირება და ასევე გადაწყვეტილებების მიღება. უჭირთ დახმარების თხოვნა და მიღება.

- დაბოლოს, რა რჩევებს მისცემდით მშობლებს და არა მარტო მშობლებს, ვისაც უჭირს ემოციური კონტაქტი? როგორ უნდა იმუშავონ საკუთარ თავზე?

• ემოცია არის ჩვენი ბიოლოგიის ნაწილი. მისი იგნორირებით შენ იგრძნობ, რომ ხარ იგნორირებული რაღაც დოზით.
• ემოცია არის ყველა ურთიერთობის სუბსტანცია. ამის გარეშე ფაქტობრივად შენ ტოვებ სიამოვნების და დაკავშირებულობის მნიშვნელოვან წყაროს.
• ემოციური ინტელექტი ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია წარმატებისთვის, ვიდრე ზოგადი ინტელექტი.
• შენ ისევე ექცევი შენს შვილებს, როგორც შენ გექცეოდნენ, იქამდე, ვიდრე ცნობიერად არ მიხვდები და არ დაიწყებ ამ უნარების განვითარებას.
• საკუთარ ემოციებთან კონტაქტის აღდგენა გრძელვადიანი პროცესია. პირველი ნაბიჯი საკუთარი თავისთვის შეკითხვების დასმაა: „რას ვგრძნობ?“ „რისი მეშინია?“ „რა შეიძლება მოხდეს ყველაზე ცუდი?“ შესაძლოა, პასუხები არ მოგივიდეს თავიდანვე, მაგრამ პროცესი უკვე დაიწყება. შეგიძლია, აწარმოო ჟურნალი და დღის განმავლობაში რამდენჯერმე მოინიშნო საკუთარი ემოციები.
• არასდროს გააკრიტიკო შენი თავი იმიტომ, რომ რაიმეს გრძნობ. ეს არის ის, რასაც შენ უკეთებ იმ გრძნობას, რომელიც შენთვის მნიშვნელოვანია. გააკრიტიკე შენი თავი მხოლოდ შენი ქმედებებისთვის და არა ემოციებისთვის.
• გააკეთე შენი ყველაზე ღრმა სურვილების სია. როდესაც სიას დაასრულებ, აიღე ერთი რომელიმე სურვილი, რომელზეც იმუშავებ. დაისახე მიზნად ამ „მინდას“ შეძენა, მიღება. შემდეგ იპოვე მეგობარი - მასწავლებელი, რომელიც დაგეხმარება ამ მიზნის მიღწევაში.
• მიიღე სხვებისგან დახმარება.