რა ზიანი შეიძლება მოუტანოს ბავშვს მშობლის მიერ მისი ემოციების უგულებელყოფამ? - ინტერვიუ ფსიქოლოგთან

როგორ შევაქოთ ბავშვი, რომ ეს მისთვის სასარგებლო იყოს, რა უნდა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ შექებას ჰქონდეს მამოტივირებელი ძალა და როგორი შენიშვნა აისახება მასზე ცუდად? - ამ თემებზე MomsEdu.ge-ს ესაუბრა ფსიქოლოგი, ტრენერი/სპიკერი, ქცევითი თერაპევტი ნინი ბრეგვაძე.

- როგორ შევაქოთ ბავშვი ისე, რომ ეს მისთვის სასარგებლო აღმოჩნდეს ?

- დავიწყოთ იმით, რომ შექება ყველა ბავშვს სჭირდება. ამით მას უჩნდება კონკრეტული ქცევის გამეორების მოტივაცია ან იმაზე მეტის გაკეთებისა, ვიდრე მოცემულ მომენტში შეუძლა. სწორი შექება ბავშვს უყალიბებს ადეკვატურ თვითშეფასებას, ასწავლის მას მიზნის მისაღწევად საჭირო მცდელობების განხორციელებასა და სირთულეების გადალახვას.

ბავშვი გარკვეულ ასაკამდე თავისით ვერ ახერხებს თვითმოტივაციას, მან ჯერ კიდევ არ იცის რისი გაკეთება შეუძლია და რას მოელიან მისგან, რა არის აკრძალული და როგორი ტიპის ქცევა დაეხმარება წარმატების მიღწევაში. მას ჯერ კიდევ არ აღმოუჩენია საკუთარი შესაძლებლობები. შესაბამისად, სჭირდება ავტორიტეტული ადამიანების მიერ სწორი უკუკავშირის მიღება, რაც ჯანსაღ შენიშვნასა და შექებაში გამოიხატება.

იმისთვის, რომ შექებას ჰქონდეს მამოტივირებელი ძალა, ის უნდა აკმაყოფილებდეს გარკვეულ კრიტერიუმებს:

1. შექება აუცილებლად უნდა იყოს გულწრფელი, დამსახურებული და ფაქტებზე დაფუძნებული (დაუმსახურებელი შექება უარყოფით უკურექციას იძლევა). შექება ხაზს უნდა უსვამდეს ბავშვის დამსახურებებს, მის მიერ გაწეულ შრომას და არა იმას, რაც ბავშვის თანდაყოლილი შესაძლებლობაა, რაშიც მას წვლილი არ მიუძღვის. მაგალითად, არასწორია: ,,როგორი ნიჭიერი ხარ...“, ,,როგორი ლამაზი ხარ..“ და ა.შ. ეს უბრალოდ მოცემულობაა, შეფასებაა და არა შექება. აქ აქცენტი კეთდება იმაზე, რაც მისი უპირატესობაა, თანდაყოლილია, ეს მისი დამსახურება და შრომის შედეგი არ არის. შესაბამისად, ეს ვერ იქნება მისთვის მამოტივირებელი. ბავშვი დადებითად რეაგირებს შექებაზე, რომელიც აჩვენებს მშობლის გულწრფელ ემოციას და ხაზს უსვამს მის მიერ გაწეულ შრომას. თუ ბავშვმა მონდომებით იმეცადინა და დავალება შესაძლოა არც ისე კარგად, მაგრამ მონდომებით შეასრულა, შეიძლება მშობელმა უთხრას: „ვაფასებ შენს შრომას, რამდენი დრო დახარჯე დავალების შესასრულებლად. ბედნიერი ვარ, როცა ასეთ მონდომებას ვხედავ“. ბავშვი იღებს გულწრფელ ემოციებს და დამსახურებულ შექებას, რაც მისთვის მამოტივირებელი იქნება. ის ნახავს, რომ მისმა შრომამ უკვალოდ არ ჩაირა;

2. მნიშვნელოვანია შექება მიემართებოდეს ბავშვის საქციელს და არა თავად ბავშვს, სხვა შემთხვევაში ჩვენ მის პიროვნებას ვაფასებთ. აქ იგულისხმება ისეთი ტიპის კომენტარები როგორიცაა: „კარგი გოგო/ბიჭი ხარ, კარგად რომ იმეცადინე“, ,,კარგი გოგო/ბიჭი ხარ კბილები დამოუკიდებლად, რომ გაიხეხე“, და სხვა. მსგავსი კომენტარები ბავშვს რაიმე დადებითი საქციელის გამო კი არ აქებს, არამედ მის პიროვნებას აფასებს. ბავშვი არაცნობიერად ასკვნის, რომ თუ ასე კარგად არ იმეცადინებს კარგი აღარ იქნება. სწორი იქნებოდა შექების ფორმა ,,კარგად მოიქეცი ასე გულმოდგინედ, რომ იმეცადინე“. აქცენტი უნდა დაისვას კონკრეტულ ქმედებაზე და არა პიროვნებაზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ბავშვი ჩათვლის, რომ კონკრეტული ქმედების გამო იგი პიროვნულად არის ცუდი ან კარგი. ეს მის თვითშეფასებაზე უარყოფითად მოქმედებს და მომავალში უამრავ სირთულეს იწვევს. 

გარდა ამისა, როცა ბავშვი მსგავსი ტიპის შეფასებებს იღებს, ფიქრობს, რომ თუ კარგი იქნება, დედას ეყვარება, მაგრამ თუ ცუდად მოიქცევა, ცუდი გახდება და დაკარგავს მის სიყვარულს. ეს ბავშვებში დიდ შფოთვას იწვევს. მან უნდა იცოდეს, რომ ის დედას ყველა შემთხვევაში უყვარს, უბრალოდ, მისი ზოგიერთი საქციელი ცუდია და დედას სწყინს, ზოგიერთი კი ძალიან ახარებს და სასიამოვნო შედეგები მოჰყვება. ამით ბავშვი არ დაკარგავს ყველაზე მნიშვნელოვანი ადამიანის სიყვარულს. მათ უარყოფის ძალიან ეშინიათ.

სწორი იქნებოდა, მშობელს ეთქვა: „მიხარია, ასე კარგად რომ იმეცადინე, შენ ძალიან გაისარჯე, რამდენი იშრომე, ალბათ, როგორ დაიღლებოდი, მოდი ახალა ერთად ვითამაშოთ, ფილმი ვნახოთ, წიგნი წავიკითხოთ“, ან ბავშვისთვის სასიამოვნო სხვა აქტივობა შეეთავაზებინა. კარგი საქციელის გამო, ბავშვმა უნდა დაიმსახუროს მეტი ყურადღება მშობლისგან, კარგია თუ მშობელი საჩუქრების ყიდვის ნაცვლად თავად გამონახავს დროს ბავშვთან ყოფნისთვის, ეს მათ განსაკუთრებით ახარებთ (განსაკუთრებით, დღევანდელ რეალობაში, როდესაც მშობლების დაკავებულობის გამო ბავშვებს მათთან დროის გატარების შესაძლებლობა თითქმის არ აქვთ). ამით ბავშვი იგრძობს როგორ ფასდება მისი ნებისმიერი სახის შრომა, ეს გაზრდის მომავალში იმავე ქცევის განხორციელების ალბათობას. უბრალოდ ნათქვამი - ,,კარგი გოგო ხარ“ კი არაფერს ცვლის.

მეორე შემთხვევაც მსგავსია. კარგი ბიჭის ან გოგოს იარლიყის მიკვრის ნაცვლად, აჯობებდა მშობელს ეთქვა: „ძალიან გამეხარდა კბილების გახეხვა დამოუკიდებლად რომ შეძელი, შენ უკვე აღარ დაგჭირდა ჩემი დახმარება“. აქ ჩანს მშობლის ემოცია, ჩანს ისიც თუ როგორ შეძლო ბავშვმა ის, რაც მანამდე არც თუ ისე კარგად გამოსდიოდა, ეს მისთვის მამოტივირებელი იქნება. ბავშვმა უნდა იცოდეს, რომ გარკვეული საქციელია ცუდი ან კარგი და არა თვითონ;

3. შექებისას კიდევ ერთი გასათვალისწინებელი დეტალია: ბავშვი სხვას არასოდეს შეადაროთ, ერთადერთი ვისაც ადარებთ ეს არის თავად, წარსულსა და აწმყოში. მაგალითად, „რა კარგიამ კლასში საუკეთესოდ შენ რომ შეასრულე დავალება“, „ყოჩაღ, დღეს შენს დაზე კარგად დაალაგე ნივთები“ და სხვა. ერთადერთი, ვისაც შექება უნდა ეხებოდეს, თავად ბავშვია, ერთადერთი, ვისაც უნდა შეადაროთ, ეს თავადაა წარსულსა და მოცემულ მომენტში. მშობელმა შეიძლება თქვას: „რა კარგია ასე კარგად რომ შეასრულე დავალება, შეცდომები თითქმის არ გქონია, ყველა ასო სწორად გამოწერე, ადრე შენ ეს არ შეგეძლო, მინიმუმ ხუთი შეცდომა მაინც გქონდა, ახლა კი ერთიც არ შეგეშალა, ეს შენი შრომის შედეგია“. სწორედ მსგავს შექებას აქვს მამოტივირებელი ძალა. ამ დროს ბავშვი რეალურად ხედავს გაწეული შრომის შედეგს. მსგავსი უკუკავშირების შემდეგ დამოუკიდებლად შეძლებს საკუთარ თავში იპოვოს ძალა და იშრომოს მიზნების მისაღწევად ისე, რომ აღარ სჭირდებოდეს სხვებთან ჭიდილი.

- რა შეიძლება გამოიწვიოს გადამეტებულმა და არაჯანსაღმა შექებამ?

- შეცდომები, რომლებსაც შექების დროს ხშირად უშვებენ ესაა: დაუმსახურებელი, არაგულწრფელი და არათანმიმდევრული შექება, გადაჭარბებული ემოციები შექებისას, ზედმეტად ხშირი, ყველაფრის გამო ქება-დიდება. ყოველი არასწორად გამოყენებული ან ყალბი შექება უარყოფით უკურეაქციას იძლევა.

ზემოთ უკვე ითქვა, რომ ბავშვი უნდა შევაქოთ მისი მონდომების და არა მისი თანდაყოლილი უპირატესობების გამო. მან უნდა მიიღოს შექება, რომელიც ნამდვილად დაიმსახურა. ვთქვათ, ბავშვმა დავალების შესრულებისას რამდენიმე ასო შეცდომით გამოწერა ან სხვა სახის შეცდომა დაუშვა. როგორ მოვიქცეთ, არ შევაქოთ თუ მაინც მიიღოს ჩვენგან დიდი აღფრთოვანება? მშობელმა ან მასწავლებელმა სწორედ მსგავს შემთხვევებში უნდა გამოიყენოს კონსტრუქციული შექება - თავდაპირველად შეაქოს გაწეული შრომისთვის და შემდეგ მიუთითოს რა აქვს გამოსასწორებელი. მაგალითად, „ყოჩაღ, როგორ მონდომებით შეასრულე დავალება, ბევრი იშრომე. დავალებაში რამდენიმე შეცდომას ვხედავ, მოდი მოვნიშნოთ და მოვიფიქროთ, როგორ ჩავასწოროთ. წინა დავალებასთან შედარებით ნაკლები შეცდომა გაქვს, მე ამას ძალიან ვაფასებ“. თუ შეცდომების მიუხედავად ბავშვს ვეტყვით „ყოჩაღ, რა კარგად შეასრულე დავალება“ ეს არ იქნება მისთვის მამოტივირებელი. ბავშვი თვითონაც ხედავს, რომ შეეშალა, გაედღაბნა ან შემთხვევით უჯრებს გადასცდა წერის დროს, მაგრამ უფროსები მაინც აქებენ. ეს არათუ ზრდის, არამედ ამცირებს მოტივაციას. უფრო მეტიც, ისინი ძალიან კარგად ხვდებიან, რა დროს არიან უფროსები გულწრფელები. ამიტომ, შესაძლოა, დაუმსახურებელმა შექებამ ბავშვი საკუთარ შესაძლებლობებშიც კი დააეჭვოს. დაუმსახურებელი შექება ბავშვს ხშირად შინაგანი პროტესტის განცდას უჩენს. ის ხვდება, რომ ისეთი კარგი არ არის, როგორადაც სხვები ხედავენ, ამიტომაც, ან ითრგუნება, ან ცდილობს ცუდი ქცევებით დაუმტკიცოს უფროსებს, რომ ნამდვილად არ არის ისეთი კარგი, როგორც მათ ჰგონიათ. სწორედ ამის გამო, მშობლებიც ხშირად იბნევიან, ვერ გაუგიათ რატომ იქცევა ბავშვი ასე ცუდად მაშინ, როცა სულ აქებენ. ქება ყოველთვის ვერ იქნება კარგი ქცევის გარანტი, ის კარგი იარაღია, რომელსაც სწორად გამოყენება სჭირდება.

შექებამ ბავშვის მცდელობები, ინიციატივები, მისი გამბედაობა და ცნობისმოყვარეობა უნდა წაახალისოს. არასწორმა შექებამ კი, შესაძლოა, ხელი შეუშალოს სიახლეების მოსინჯვას. მაგალითად, ბავშვი კარგად ხატავს, მშობელი კი ეუბნება: „ყოჩაღ, საუკეთესო ხარ, საოცრად ნიჭიერი ხარ!“ ამ დროს, ბავშვმა შეიძლება ჩათვალოს, რომ ისედაც კარგად ხატავს, საოცარი შესაძლებლობები აქვს და სულაც აღარ სჭირდება ბევრი გარჯა. სულ რამდენიმე კონტური მოხაზა, მაგრამ მაინც დიდი ოვაციები დაიმსახურა. მაშინ რაღა საჭიროა განვითარება? გარდა ამისა, მსგავსი ტიპის შექება შესაძლოა, ბავშვისთვის დამაბნეველიც კი აღმოჩნდეს. ,,შენ საუკეთესო ხარ!“ რას ნიშნავს ეს? რატომ არის საუკეთესო? შეიძლება ჩათვალოს, რომ ამაზე უკეთესი უბრალოდ ვეღარ გახდება, მნიშვნელოვანი არაფერი გაუკეთებია, არ უშრომია, მაგრამ მაინც საუკეთესოა. შესაბამისად, რაღაში სჭირდება ძალისხმევა რაიმე ახლის მისაღწევად? ეს ისედაც კარგად გამოსდის. თუმცა, როგორც კი ის აღმოჩნდება ოჯახის გარდა სხვა სივრცეში/ სოციუმში, მაშინვე დადგება სირთულეების წინაშე. სხვებისგანაც მოინდომებს მისი ყველა თვისების შექებას, მოელის დაუმსახურებელ აღიარებას, ვერ მიღების შემთხვევაში კი იმედი უცრუვდება, მსგავსი დაუმსახურებელი და გადაჭარბებული შექების გამო ბავშვები სულ მცირე წარუმატებლობასაც კი ძალიან მწვავედ აღიქვამენ, ეშინიათ შეცდომების დაშვების და აღარ არიან ბრძოლისუნარიანები. მათ ხომ დააჯერეს, რომ საუკეთესონი არიან, მაშინ რატომ არ აღიარებს ამას ყველა, ვინც მათ გარშემოა? როგორ შეიძლება იყო საუკეთესო და თან შეცდომებს უშვებდე? შესაბამისად, აქ ჩნდება საკუთარი შესაძლებლობების მიმართ ეჭვი. გადამეტებული ქება-დიდების გამო ვერ განვითარდა შეცდომის დაშვებისა და გამოსწორებისთვის საჭირო უნარები, რადგან ამის გამოცდილება არასდროს ან ძალიან მცირე დოზით ჰქონდა, მასზე აქცენტირება არასდროს ხდებოდა, ამიტომაც, ბავშვმა არ იცის როგორ გაუმკლავდეს შეცვლილ გარემოს ისე, რომ შეინარჩუნოს თავდაჯერებულობა. სწორედ ამიტომ არის საჭირო შექებისას სწორი აქცენტების დასმა და რეალური გრძნობების გამოხატვა.

კიდევ ერთი შეცდომა, რომელსაც უფროსები ბავშვებთან ურთიერთობისას ვუშვებეთ, ხშირი შექებაა. ზომიერების დაცვა აუცილებელია. თუ ბავშვს შევაქებთ მისი ყოველი ქმედების გამო ეს მიგვიყვანს იქამდე, რომ ბავშვი რაღაცების კეთებას დაიწყებს არა განვითარების, არამედ შექებისა და სარგებლის მიღებისთვის. არადოზირებული შექება ვერ გაზრდის მოტივაციას, პირიქით, მსგავსი პრინციპით აღზრდილი ბავშვები უფროსებისგან მუდმივად თავიანთი ქმედების შეფასებას მოითხოვენ. დადასტურებას, მოიქცნენ თუ არა კარგად. ისინი ზრდასრულობაშიც კი დაელოდებიან სოციუმის მხრიდან აღიარებას.

- როგორი და რა ვითარებაში მიცემული შენიშვნა ესმით ბავშვებს არასწორად?

- უფროსები ხშირად გაუცნობიერებლად ბავშვის დადებით ქცევას სრულიად ნორმალურად ვთვლით. მიგვაჩნია, რომ ეს ასეც უნდა იყოს და ხშირად ის შეუმჩნევლად, ყოველგვარი რეაგირების გარეშე გვრჩება. მაგალითად, ბავშვმა მიალაგა საკუთარი ნივთები, ჩაალაგა ჩანთა ან ყუთიდან გადმოყრილი სათამაშოები უკანვე დააბრუნა, დამოუკიდებლად იმეცადინა და ლექსი უშეცდომოდ წარმოთქვა. მსგავსი დადებითი ქცევები უფროსებისგან ხშირად უყურადღებოდ რჩება მაშინ, როცა შექებას სწორედ ასეთი, სპონტანური და სხვების მითითების გარეშე გამოვლენილი დადებითი ქცევები იმსახურებს. 

სამაგიეროდ, როგორც კი რამეს არასწორად გააკეთებს, ბავშვი მაშინვე იღებს უამრავ შენიშვნას ოჯახის ყველა წევრისა თუ მასწავლებლისგან და თან შენიშვნას იღებს არა როგორც უკუკავშირს, არამედ როგორც შეფასებას: „რა არის ეს, როგორ გადმოგიყრია შენი ნივთები?“ „ხომ შეგიძლია, როცა უფროსები ვსაუბრობთ წყნარად იჯდე? როგორი ცუდი ბავშვი ხარ!“ და სხვა. ხშირად, შენიშვნაში ვდებთ ინფორმაციას, თუ რა არ მოგვეწონა, მაგრამ არ ვამბობთ რას მოველით ბავშვისგან, რა მოგვეწონებოდა. იქნებ ბავშვმა სულაც არ იცის რისი გამოსწორებაა საჭირო?! ის ხედავს, რომ საუბარს უკრძალავენ, მაგრამ ვეღარ იგებს რას მოელიან უფროსები მისგან. შესაბამისად, შენიშვნას აუცილებლად თან უნდა ახლდეს ინსტრუქცია, თუ რა უნდა გაკეთდეს. დავუშვათ, ბავშვმა ფერადი ფანქრები წვერის გათლის მცდელობისას სულ დაამტვრია. ნაცვლად იმისა, რომ მას ვუთხრათ „ცუდი ბავშვი ხარ“, უკეთესია გამოვიყენოთ კონსტრუქციული შენიშვნა „საწყენია ფანქრები რომ დაამტვრიე, ასე ვეღარ შეძლებ შენი საყვარელი ნახატების გაფერადებას. უკეთესი იქნებოდა დახმარება გეთხოვა და ფანქრები ერთად გაგვეთალა ან უფრო ფრთხილად ყოფილიყავი“. ასე ბავშვმა იცის, რომ ფანქრების დამტვრევა დედას არ მოეწონა, თუმცა ისიც იცის, რომ სჯობს სხვა დროს დახმარება ითხოვოს. გარდა ამისა, ფანქრების დამტვრევის გამო ის ცუდი არ არის, უბრალოდ, მისმა საქციელმა ვერ დაიმსახურა შექება. მსგავსი შენიშვნით ბავშვის პიროვნებასა და თვითშეფასებას საფრთხე არ ემუქრება.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ხშირად ბავშვები ცუდად განზრახ იქცევიან. ეს განსაკუთრებით მაშინ ხდება, როცა უფროსებისგან კარგი საქციელის გამო შექება და მათი ყურადღების მიღება დეფიციტურია. ბავშვებს სჭირდებათ უფროსების ყურადღება და თუ დადებითი ქცევით მათგან ამას ვერ იღებენ, იწყებენ მანკიერი გზების გამოყენებას. იქცევა ცუდად და იცის, რომ ამით მაინც აუცილებლად დაიმსხაურებს შენიშვნას, ეს კი ყურადღების ცენტრში მოაქცევს. მათთვის უყურადღებობას ნეგატიური ყურადღება სჯობს, შესაბამისად, ყოველთვის, როცა ყურადღება მოაკლდება, გაუცნობიერებლად ან სრულიად გააზრებულად, ცუდად მოიქცევა. ამიტომაც, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, საჭიროა ბავშვის დადებითი ქცევების წახალისება, სულ მცირე, ყოველდღიური ინიციატივების გამო შექება: „რა კარგია, დამოუკიდებლად რომ შეძელი კბილების გახევა, დღეს ბევრად უკეთ გამოგივიდა“, „როგორი ყურადღებით კითხულობ“, რაც უფრო მეტად წახალისდება ბავშვის დადებითი ქცევა, მით ნაკლებად გამოვლინდება არასასურველი.

შენიშვნის მიცემა აუცილებლად დაბალანსებული, შეთანხმებული და კონსტრუქციული უნდა იყოს. თუ რომელიმე ქცევის გამო ხან შენიშვნას აძლევენ და ხან არც კი იმჩნევენ, მაშინ ეს შენიშვნა ვერც დადებით და ვერც უარყოფით გავლენას ვერ მოახდენს. ამ შემთხვევაში, ბავშვი ვერ იგებს რატომაა ეს საქციელი ხან დასაშვები, ხან არა, რატომ აძლევს დედა შენიშვნას და მამა რატომ აძლევს იმავე ქცევის გამოვლენის შესაძლებლობას. დაბალანსებული და შეთანხმებული სწორედ ეს იგულისხმება: თუ დედა ბავშვს შენიშვნას აძლევს ჭამის დროს მულტფილმის ყურების გამო, იმავეს უნდა აკეთებდნენ ოჯახის დანარჩენი წევრებიც. ასევე, თუ მულტფილმის ყურებისას ჭამა დაუშვებელია დილით, დაუშვებელი უნდა იყოს დღის სხვა მონაკვეთშიც. მაშინაც, როცა სახლში სტუმრები არიან და მაშინაც, როცა ბავშვი მარტოა. ამით ის ეჩვევა სწორ რეჟიმს და იცის, რომ რაღაც საქციელი არ არის მისაღები. სხვა შემთხვევაში, ის უბრალოდ ვერ გაიგებს, რატომ იცვლება წესები უფროსების ხასიათის მიხედვით.

მაშასადამე, შექებასაც და შენიშვნასაც სჭირდება ზომიერება, რათა ის გახდეს ბავშვის მამოტივირებელი ძალა და დაეხმაროს პიროვნულ ჩამოყალიბებაში. შექება და შენიშვნა ბავშვს უნდა ეხმარებოდეს აღმოაჩინოს და განავითაროს საკუთარი შესაძლებლობები, მოსინჯოს სიახლეები, იყოს გამბედავი, შეინარჩუნოს ინტერესები და არა პირიქით. შენიშვნაც და შექებაც უნდა იყოს იმდენად დოზირებული და შეძლებისდაგვარად სწორად მიწოდებული, რომ მომავალში მივიღოთ პიროვნება, რომელსაც ექნება ადეკვატური თვითშეფასება და არ დაელოდება მუდმივად სხვების მიერ აღიარებას.

მაშასადამე, იმისთვის, რომ შექება და შენიშვნა ბავშვისთვის იყოს მამოტივირებელი და იმოქმედოს დადებითად, საჭიროა:

• ვიყოთ გულწრფელები, შენიშვნისა და შექებისას ზომიერები და არ გადავაჭარბოთ ემოციების გამოხატვისას. ბავშვი უნდა გრძნობდეს, რომ მიღებული უკუკავშირი დამსახურებულია;
  ​
• შექება ხაზს უნდა უსვამდეს ბავშვის დამსახურებებსა და მის მიერ გაწეულ შრომას;
  ​
• შექებაც და შენიშვნაც უნდა მიემართებოდეს ბავშვის საქციელს და არა თავად ბავშვს, მის პიროვნებას. მან უნდა იცოდეს, რომ კონკრეტული საქციელის გამო თავად ცუდი ან კარგი ვერ გახდება;
  ​
• შექების ან შენიშვნის დროს, ბავშვი არასოდეს უნდა შევადაროთ სხვებს. ერთადერთი, ვისაც ვადარებთ ეს არის თავად, წარსულსა და აწმყოში. ბავშვი უნდა ხედავდეს, რომ გაწეული შრომის შედეგად შეუძლია ის, რაც ადრე არ შეეძლო.
  ​
• შექებამ უნდა წაახალისოს ბავშვის მცდელობები: სიახლეების მოსინჯვის მცდელობა, ინიციატივები, მისი გამბედაობა და ცნობისმოყვარეობა;
  ​
• შენიშვნის მიცემა აუცილებლად დაბალანსებული, შეთანხმებული და კონსტრუქციული უნდა იყოს;
  ​
• შენიშვნის მიცემისას, ბავშვისთვის გასაგები უნდა იყოს რომელი საქციელია მიუღებელი და რა უნდა გამოსწორდეს;
  ​
• შექებისას ან შენიშვნის მიცემისას ბავშვს აჩვენეთ თქვენი ემოცია, დაეხმარეთ და მიეცით საშუალება თავადაც გაიაზრონ კონკრეტული ქცევის დადებითი/უარყოფითი მხარეები და, რაც მთავარია, აჩვენეთ, რომ უპირობოდ გიყვართ. ბავშვი უნდა გრძნობდეს, რომ მისი კონკრეტული ქცევა ვერ შეცვლის ამ განსაკუთრებულ გრძნობას.
  ​

ესაუბრა მარიამ ჩოქური​

​